Architect en specialist houtbouw Lidewij Lenders is gepassioneerd over houtbouw en heeft met haar bureau MAATworks een duidelijk visie op duurzame en sociaalbewuste architectuur. Zij bouwt vóór en mét mensen, met respect voor alles wat leeft.
“De overgang naar houtbouw was voor mij een natuurlijke keuze. In 2006 realiseerde ik mijn eerste houtbouwproject – mijn eigen woning. Sindsdien ben ik enthousiast geworden over biobased materialen en productietechnieken. Het prettige binnenklimaat en comfort hebben me destijds al overtuigd dat dit de toekomst is.
Sinds dat eerste project, ontwierp ik in mijn praktijk met biobased materialen. Eerst vooral voor particulieren, tot er in 2019 een kentering kwam en er interesse kwam vanuit grote bouwbedrijven. De klimaatakkoorden hebben hierbij geholpen door een stip op de horizon te zetten voor het reduceren van broeikasgassen. Ik realiseerde me dat ik meer impact kon maken als ik deze grote partijen adviseer, dan wanneer ik alleen kleinere projecten zou doen. Ook in mijn rol als onderwijsontwikkelaar bij de Hogeschool van Amsterdam, kan ik mijn kennis over biobased bouwen doorgeven.
Kruislaaghout (CLT) en LVL (Laminated Veneer Lumber) zijn materialen waar we veel mee kunnen doen. Toch is het niet altijd nodig deze industrieel samengestelde houtproducten te gebruiken. Ik geloof in het efficiënt inzetten van hout. Voor veel projecten is houtskeletbouw een goede methodiek, waarbij er veel minder hout nodig is. Daarnaast zie ik toekomst in biobased isolatie met lokaal geteelde gewassen. Dit kan een goed nieuw verdienmodel worden voor boeren; lokaal materialen telen voor gebouwen in de omgeving.
Bij circulair bouwen is het de uitdaging om CO2 in hout zo lang mogelijk vast te houden. We moeten streven naar maximale levensduur van gebouwonderdelen door te cascaderen – het materiaal stapsgewijs hergebruiken. Een voorbeeld is een woningbouwproject waar ik momenteel aan werk, waar we hergebruikte meerpalen gebruiken voor de gevelafwerking. Dit is Azobé hout, een tropische hardhoutsoort die gebruikt werd in weg- en waterbouw. De delen die onder water zaten zijn vaak nog van goede kwaliteit. Ze worden gedroogd en verzaagd tot nieuw bouwmateriaal.
Hoewel ik niet één perfect voorbeeldproject kan aanwijzen, deel ik graag drie projecten die elk op hun eigen manier inspireren:
1. Het Alliander-gebouw in Amsterdam; een doordacht ontwerp met innovatieve oplossingen, waarin de houten constructie prachtig tot zijn recht komt. Het lijkt me een geweldige plek om in te werken!
2. Woongebouw Knoest van Urban Climate Architects. Toen ik laatst op de bouwplaats was, viel me op hoe de kozijnen compleet met stelkozijn werden aangeleverd. Dit maakt het mogelijk om het CLT-casco per bouwlaag direct dicht te zetten, waardoor vochtrisico’s tijdens de bouw worden beperkt. Een mooi voorbeeld van doordacht ontwerpen, waarin al in de detailfase rekening is gehouden met de uitvoering.
Project Knoest
3. Deltawind van Ro&Ad Architecten in Oude-Tonge toont de ervaring van de architecten met houtbouw, waarbij ze de eigenschappen van hout optimaal hebben benut. Hergebruikt Azobé is op een slimme manier in de gevel verwerkt. Door variërende diktes en korte lengtes te gebruiken, krijgt het materiaal de ruimte om te werken. Zo is een technisch aandachtspunt van deze houtsoort vertaald naar een esthetische oplossing.
Houtbouw kent uiteraard ook uitdagingen. Vocht is er zo een, zowel bij isolatie als bij het constructieontwerp. Het vraagt om goed nadenken over detaillering, zowel tijdens het ontwerp als tijdens de bouw. Ook de akoestische prestaties van meerlaagse gebouwen vormen een uitdaging, maar dat zijn problemen die we kunnen oplossen door hierover meer kennis op te doen. Zo doe ik momenteel met Urban Climate Architects onderzoek naar de detaillering van gestapelde woonprojecten. We analyseren zo’n 20 houten gebouwen in een casestudy en werken samen met expertgroepen op het gebied van brand, constructie en akoestiek. Graag deel ik de resultaten van dit onderzoek zodra deze beschikbaar zijn.
Brandveiligheid is een belangrijk technisch aandachtspunt. Je kunt hieraan voldoen met oplossingen zoals overdimensionering van constructies, waarbij de buitenste laag verkoolt en zo een beschermende laag vormt, of met gipsplaten en sprinklersystemen. De regels voor houtbouw worden momenteel geactualiseerd en vastgelegd in een Nederlandse Technische Afspraak (NTA), een aanvullend adviesdocument waarin ook de vuurlast bij brand wordt meegenomen.
Hoewel het goed is dat de regels geactualiseerd worden en veiligheid voorop staat, zou ik wel willen pleiten voor een goede onderbouwing en afweging, zodat we ook de voordelen van hout kunnen blijven ervaren.
“Mijn overtuiging komt voort uit de noodzaak om te bouwen met minder schadelijke emissies om onze aarde leefbaar te houden”
Stelkozijnen project Knoest
“Duur!” is nog altijd het vooroordeel dat ik het meest tegenkom. Maar dat heeft vooral te maken met onze traditionele bouwprocessen en manier van calculeren. Sinds 2006 heb ik altijd projecten in hout gebouwd die niet duurder waren dan traditionele bouw, door uit te gaan van de eigenschappen van het materiaal en het efficiënt toe te passen. Je kunt kosten besparen door creatief te ontwerpen, bijvoorbeeld door hout in het zicht te laten en verbindingen te tonen, en door gebruik te maken van geïndustrialiseerde productiemethoden die faalkosten reduceren.
MRA (Metropool Regio Amsterdam) heeft als doel om vanaf 2025 minimaal 20% van de nieuwbouw in houtbouw uit te voeren. Dat is een flinke stap, aangezien het nu 4,5% is. Wat me optimistisch stemt is dat partijen die pionieren met houtbouw volhardend zijn en overtuigd om hiermee verder te gaan. Het is mooi om te ervaren dat de meesten bereid zijn hun kennis te delen, wat de transitie versnelt.
Om houtbouw op grotere schaal toe te passen is kennisdeling cruciaal. Het toegankelijk maken van hoe je het kunt doen. Inspiratieprojecten zoals HAUT in Amsterdam bewijzen dat je hoog kunt bouwen in hout, terwijl woningbouwprojecten laten zien dat het ook betaalbaar kan.
Daarom werk ik samen met Dennis Houwer van Urban Climate Architects en Built By Nature aan een handboek met details dat dit jaar gepubliceerd wordt. Het wordt gratis toegankelijk voor iedereen die met ontwerpen, bouw en houtbouw te maken heeft – van architecten en opdrachtgevers tot studenten en bouwers.
Opdrachtgevers die met hout willen bouwen zou ik mee willen geven dat ze werken met partijen die ervaring met houtbouw hebben. Bijvoorbeeld de aangesloten bedrijven bij HoutbouwersNL. Zorg ook voor evenwicht in je team. En wees bereid om kritisch te kijken naar processen en samenwerkingsvormen. Het loont om in een vroeg stadium bij elkaar te zitten en niet de traditionele aanbesteding te volgen – dat levert een beter gebouw op waarin je ambities beter tot hun recht komen.”